DE DROOGLEGGING VAN DOMITIANUS: HOE TE VEEL WIJN EEN TEKORT AAN GRAAN VEROORZAAKTE

Wie denkt dat het aan banden leggen of zelfs verbieden van alcohol iets van de moderne tijden is, vergist zich. In het jaar 81, op het hoogtepunt van het Romeinse Rijk, tijdens de periode die bekend staat als Pax Romana (27 v.Chr. tot 180 n.Chr.), kondigde kiezer Domitianus zijn drooglegging aan – wijn werd daarna bijna 200 jaar lang aan banden gelegd.

Het succes van het Romeinse rijk, en het feit dat handel floreerde in een enorm gebied, vertaalde zich tijdens de Pax Romana ook in welstand. Wijn werd betaalbaarder voor Romeinse burgers. Het zorgde voor een enorme vraag en om die te volgen werden op het Italiaanse schiereiland, maar ook in de Romeinse provincies massaal wijngaarden geplant. Het succes van wijn zorgde er echter voor dat veel boeren graanvelden ombouwden tot wijngaarden, waardoor de basisvoedselproductie daalde. Iets wat precaire gevolgen begon te krijgen tegen de tijd dat Domitianus aan de macht kwam.

Domitianus regeerde van het jaar 81 tot 96. Hij was een keizer die vastbesloten was om uit de schaduw van zijn twee voorgangers te treden, die toevallig zijn vader en zijn broer waren. Domitianus was de zoon van de stichter van de Flavische dynastie van Rome, keizer Vespasianus. Hij was ook de broer van de opvolger van Vespasianus, keizer Titus. De vader herinneren we ons vooral als de man aan wie we het Colosseum hebben te danken.

Te veel wijn + te weinig graan = politiek kruitvat

Zijn zoon Titus was de man die een einde maakte aan de Joodse opstand. In 70 belegerde hij met succes Jeruzalem en vernietigde de stad en de Tempel van Jeruzalem. Na amper twee jaar in functie, stierf Titus na een kort ziekbed in het jaar 81. Misschien dat twee rampen tijdens zijn korte periode als keizer er voor iets tussen zaten – er was de uitbarsting van de Vesuvius in 79 met de vernietiging van Pompeï en Herculaneum en er was een enorme brand in Rome in 80.

Het maakte dat Domitianus, die eigenlijk nauwelijks vooruitzicht had om ooit keizer te worden, plotseling aan het hoofd van het Romeinse rijk stond. Hij was vastbesloten om zijn vader en zijn broer te overtreffen. Zijn eerste opdracht was om de graanproductie overvloedig te maken. De chronische ombouw van graanvelden naar wijngaarden was een serieus probleem geworden. De uitbarsting van de Vesuvius veroorzaakte daar bovenop nog een val in de productie omdat as van de vulkaan de oogst deed mislukken.

Te weinig graan en te duur graan was een politiek kruitvat. Het leidde tot rellen en opstanden. En, zo redeneerde Domitianus, de overvloed aan wijn hielp ook niet echt als het volk opstandig werd. Dus in 81 beval Domitianus een verbod op wijngaarden en wijn zelf. Onder het mom van het bevorderen van de matigheid en het nieuw leven inblazen van de graanproductie, werd het planten van nieuwe wijngaarden in Italië verboden. Bovendien moesten de bestaande wijngaarden in de Romeinse provincies, vooral in Gallië, met 50% worden gerooid. Het verbod op nieuwe wijngaarden duurde meer dan honderd jaar, tot 277, toen keizer Probus de wet introk.

Tiran, verlicht despoot of efficiënte autocraat?

Maar hoe verliep het Domitianus? Hij zou 15 jaar keizer zijn. In die tijd versterkte Domitianus de economie door de Romeinse munten te revalueren. Hij breidde de grensverdediging van het Romeinse Rijk uit en startte een enorm bouwprogramma om de grote schade die Rome door de grote branden had opgelopen te herstellen. Domitianus zag zichzelf als de nieuwe Augustus, een verlicht despoot voorbestemd om het Romeinse Rijk een naar een nieuw glorietijdperk te leiden. Door leden van de Romeinse Senaat werd hij als een tiran beschouwd. Toen hij in 96 n.Chr. door medewerkers van het keizerlijk hof werd vermoord, sprak de Romeinse senaat een damnatio memoriae uit. Schrijvers zoals Tacitus, Plinius de Jongere en Suetonius publiceerden geschiedenissen waarin Domitianus wordt beschreven als een wrede en paranoïde tiran. Maar historici relativeren dat ondertussen. Domitianus wordt gezien als een meedogenloze maar efficiënte autocraat, wiens culturele, economische en politieke programma het fundament voor de relatief vreedzame 2e eeuw legde.

2022-10-21T15:35:36Z dg43tfdfdgfd